De grondstoffen- en energietransitie: wat je moet weten voor economische groei

De grondstoffen- en energietransitie omvat de grote veranderingen die nodig zijn om het gebruik van grondstoffen en energie duurzamer en efficiënter te maken. Dit gaat niet alleen over milieuvriendelijkheid, maar biedt ook economische kansen door het stimuleren van innovatie en nieuwe markten. De overstap van fossiele brandstoffen en eindige grondstoffen naar hernieuwbare energiebronnen en circulaire systemen kan bedrijven helpen om kosten te besparen, productiviteit te verhogen en nieuwe banen te creëren.

Het doel is een circulair Nederland. Benjamin Sprecher, schrijver van het essay ‘Circulair Nederland: waarom wachten tot 2050?’ omschrijft circulariteit als volgt: “Circulariteit is een antwoord op de uitdaging dat ons economisch systeem nu simpelweg te veel grondstoffen verbruikt. Analoog aan hoe de energietransitie ons antwoord is op het probleem dat we nu te veel CO2 uitstoten.”  

De grondstoffen- en energietransitie biedt aanzienlijke economische voordelen. Door te investeren in circulaire en hernieuwbare technologieën kunnen bedrijven niet alleen kosten besparen, maar ook nieuwe inkomstenstromen genereren. Innovaties in recycling, hernieuwbare energie en duurzame productie bieden kansen voor het creëren van nieuwe industrieën en banen. Dit zorgt voor een robuustere economie die beter bestand is tegen schokken, zoals prijsschommelingen op de grondstoffenmarkten.

Bovendien helpt een efficiënter gebruik van grondstoffen om leveringszekerheid te vergroten, wat belangrijk is voor de stabiliteit van bedrijven. Nederland kan door de transitie minder afhankelijk worden van externe leveranciers van grondstoffen en energie, wat een positief effect heeft op de nationale economische zekerheid. Het Nationaal Programma Circulaire Economie 2023-2030 (NPCE) benadrukt dat de circulaire economie kan bijdragen aan duurzame economische groei door innovatie te stimuleren en nieuwe verdienmodellen te ontwikkelen.

Nederland heeft de afgelopen jaren aanzienlijke stappen gezet op het gebied van de transitie. Zo legde Nederland in 2016 als een van de eerste landen ter wereld zijn ambitie voor een circulaire economie vast in beleid, met het Rijksbrede programma ‘Nederland Circulair in 2050’. Dit programma beschreef de stip op de horizon en creëerde bewustwording in de samenleving. Goede stappen, maar er zijn nog uitdagingen. Op dit moment is Nederland bezig met het eerder benoemde Nationaal Programma Circulaire Economie 2023-2030 en bouwen ze voort op de goede basis die is gelegd. 

Beleid en Wetgeving 
De Nederlandse overheid heeft ambitieuze doelen gesteld op het gebied van duurzaamheid. Het klimaatbeleid streeft naar een 55% reductie van CO2-uitstoot in 2030 en klimaatneutraliteit in 2050, zo staat afgesproken in het coalitieakkoord 2021-2025.   

Daarnaast wil Nederland in 2050 volledig circulair zijn. In het eerder benoemde Rijksbrede programma ‘Nederland Circulair in 2050’, stelde Nederland hier een tijdlijn voor op. Hierin staat dat het kabinet toe werkt naar het richtinggevende doel om in 2030 50% minder primaire abiotische grondstoffen (mineralen, metalen en fossiel) te gebruiken. Dit houdt in dat er efficiënter met grondstoffen wordt omgegaan, recycling wordt bevorderd en afval geminimaliseerd, waarbij hernieuwbare bronnen voorrang krijgen. 

Realisatie van deze doelen vereist wetgeving en beleid. Een belangrijk beleidsdocument is de Integrale Circulaire Economie Rapportage (ICER) van het Planbureau voor de Leefomgeving. Eens in de twee jaar verschijnt het rapport met daarin de stand van zaken over de transitie naar een circulaire economie in Nederland. Ook bevat het handvatten om die transitie te realiseren.  

In het Nationaal Programma Circulaire Economie 2023-2030 staat beschreven dat onder andere een circulaire bouwsector belangrijk is om de doelen te behalen. Daarnaast is het nodig om mensen op te leiden voor de verandering. Enerzijds al op jonge leeftijd op scholen en onderwijsinstellingen, anderzijds heeft werkend Nederland nieuwe skills nodig.  

Circulaire bouwsector 
Om bijvoorbeeld 100.000 woningen per jaar te kunnen bouwen zijn veel grondstoffen en energie nodig. Om dit efficiënter in te zetten wil de Nederlandse overheid het gebruik van nieuwe materialen beperken en gebouwen langer laten meegaan door circulair ontwerpen, waarbij hergebruik, demontage en recycling centraal staan. Innovaties zoals biobased materialen en afvalreductie in de bouw worden gestimuleerd. Via regelgeving en subsidies worden circulaire bouwprojecten bevorderd, met overheidsgebouwen als voorbeeld. Ook worden slooptechnieken verbeterd om materialen efficiënter terug te winnen en her te gebruiken. 

Nieuwe vaardigheden, óók voor circulair bouwen  
Green skills verwijzen naar vaardigheden die nodig zijn om duurzaam en circulair te werken. Dit omvat zowel technische kennis, zoals het ontwerpen voor hergebruik en reparatie, als bredere duurzaamheidsexpertise. Deze vaardigheden zijn essentieel voor een circulaire economie. De overheid werkt samen met bedrijven en opleidingsinstellingen om werknemers en toekomstige professionals op te leiden. Er wordt geïnvesteerd in onderwijs en bijscholing in sectoren zoals recycling, duurzame energie en circulaire bouw. Ook worden ondernemers gestimuleerd om innovaties en circulaire technieken te ontwikkelen en personeel hierin te trainen. 

Onderwijs en bewustwording 
In het onderwijs wordt gewerkt aan het integreren van circulaire economie en duurzaamheid in curricula, zodat leerlingen en studenten al vroeg worden blootgesteld aan deze principes. De overheid stimuleert scholen en universiteiten om lesmateriaal te ontwikkelen dat gericht is op circulair denken en handelen. Dit betekent dat studenten leren over het efficiënt omgaan met grondstoffen, ontwerpen voor hergebruik en reparatie, en duurzaam ondernemerschap. Er zijn subsidies en programma’s beschikbaar die docenten ondersteunen bij het opnemen van deze thema’s in hun lessen, en er worden evenementen en workshops georganiseerd om bewustwording te vergroten. 

Leven Lang Ontwikkelen (LLO) speelt een belangrijke rol in het ondersteunen van bedrijven en werknemers bij het ontwikkelen van de vaardigheden die nodig zijn om de economische kansen van de transitie te benutten. De vraag naar "groene vaardigheden" groeit, en werknemers moeten zich aanpassen aan nieuwe productietechnieken en duurzame processen. Bedrijven en organisaties moeten daarom mee en werknemers de vaardigheden en kennis laten ontwikkelen die zij nodig zullen hebben. Dit vraagt om een vooruitziende blik en het juiste onderwijs. LLO stimuleert, faciliteert en ondersteunt bedrijven in deze verandering.  

Daarnaast moedigt LLO systemisch denken aan, wat essentieel is voor het begrijpen en aanpakken van de complexe uitdagingen van de transitie. Dit omvat het ontwikkelen van vaardigheden om met onzekerheden en complexiteit om te gaan en interdisciplinair samen te werken. 

Door in te zetten op scholing en ontwikkeling van vaardigheden, kunnen bedrijven sneller inspelen op nieuwe kansen in de circulaire economie. Innovaties zoals circulair ontwerpen, energie-efficiënte productie en duurzaam ondernemerschap zijn essentieel voor het versterken van de economische groei, en LLO zorgt ervoor dat de arbeidsmarkt hierop voorbereid is.

• Nationaal Programma Circulaire Economie 2023-2030 
  Klimaatbeleid Rijksoverheid
• Nederland Circulair in 2050
• Integrale Circulaire Economie Rapportage (ICER)
• Tracking the green transition in labour markets
• Coalitieakkoord 'Omzien naar elkaar, vooruitkijken naar de toekomst'